Dosha (doe-sha) (TR: do-şa), biyolojik ve psikolojik özellikleri etkileyen ve belirleyen bir yönetici ilkedir. Dosha'lar hem zihni hem bedeni, farklı fonksiyonlarla yayılan enerjilerdir.
Herkeste her üç dosha da bulunur, sadece bazı insanlarda bazı doshalar'dan daha fazla veya daha az bulunduğunu düşünebiliriz. Bu da bireylerin özel 'bünyesi', 'fıtratı' ve 'mizacı' olarak nitelendirilir.
Üç dosha dengede olduklarında, dokuların ve işlevlerini desteklerler. Dosha'lar, doğanın üç niteliğinin (guna'ların) etkilerinden türemekte olan element etkilerinden gelmektedir. Üç dosha ( eter ve su elementlerinden gelmekte olan) Vata, (ateş ve su elementinden gelmekte olan) Pita ve (su ile toprak elementinden gelmekte olan) Kapha'dır.
VATA DOSHA
Vata, hava ve eter elementlerden oluşur. hava, hareketlilik ve kuruluk karekteristik özelliklerini verirken, eter de hafif ve hızlı/ince özelliğini verir.
Hem zihinde hem bedende, Vata tüm dosha'lar arasında en önemlisidir çünkü tüm hareketliliğin gücünü barındırır; kan dolaşımı ve hissedebilmek gibi. "Dosha'ların kralı" olarak bahsedilme sebebi de benzer şekilde Vata'nın hayat enerjimizden (prana) sorumlu olmasından dolayıdır.
Vata'nın fonksiyonlarını sıralayacak olursak:
- Hareketlilik sağlamak örneğin, nefes alış verişi, dolaşım, sinirsel tepi ve atıkların bertaraf edilmesi.
- Bedende hissedebilme kabiliyetini sağlamak.
- Sindirim ateşi (agni)'nın körüklenmesini sağlamak.
- Hafıza, dürtü ve anlayabilme kabiliyetlerinin desteklemek.
Peki Vata dosha'nın insanlardaki fiziksel ve zihinsel özellikleri nelerdir?
Fiziksel olarak, Vata'nın etkisi ince bir yapı ve hassas bir bünye olarak görülür. Bedenin işlevleri biraz daha hareketli, istikrarsız ve düzensiz eğilimindedir.
> Saç: İnce telli, kuru.
> Deri: ince, kuru, serin (erken kırışma).
> Damar: dışarıya doğru çıkıntılı.
> Beden: zayıf ve kilo vermekten ziyade kilo almakta zorlanır.
> Tırnak: sert, ince, kırılgan
> kas yapısı: ince ve yağsız
> Eklem: hassas ve dayanıksız ( çatırtı sesler çıkarır)
> Kemik: hafif ve kırılgan
> Saç: İnce telli, kuru.
> Deri: ince, kuru, serin (erken kırışma).
> Damar: dışarıya doğru çıkıntılı.
> Beden: zayıf ve kilo vermekten ziyade kilo almakta zorlanır.
> Tırnak: sert, ince, kırılgan
> Kas yapısı: ince ve yağsız
> Eklem: hassas ve dayanıksız ( çatırtı sesler çıkarır)
> Kemik: hafif ve kirilgan
> Isı: sıcak havaları tercih eder, soğuk ve rüzgarı rahatsız edici bulur. Genelde soğuktur el ve ayakları.
> Açlık: bazen güçlü, bazen iştahsız, istikrarsızdır > Konuşma: hızlı ama yumuşak, oldukça konuşkan > Uyku: kısa, hafif ve kolaylıkla uykusu bölünebilir
Zihinsel özelliklere gelecek olursak
> Hızlıca anlar ve öğrenir, bir o kadar hızlı unutur. > Duygusal olarak hassas.
> Hızlıca duygulara kapılıp ifade edebilir.
> Anksiyete ve tedirginlik meyilli
> Yaratıcı kıvılcımı barındırır
> Hızlı intibak edip, hızlı değişebilir
> Ses ve dokunuşa hassas algılama kabiliyeti vardır. > Kolaylıkla arkadaş edinir ama kısa süreli ve yüzeyseldir.
Dengedeyken esnek, yaratıcı, hafif, açık fikirli, kıvrak zekalı, coşkulu ve neşelidir. Dengesizken ise korku, sinirli, gergin, stres ve endişe hallere bürünür
Kaynaklar: Bütün Olmanın Doğal Yolu: Ayurveda - Roy Eugene Davis / Practical Ayurveda - Sivananda Yoga Vedanta Centre, Ayurveda - Ulli Allmendinger